قوانین چاپ کتاب در هر کشور با توجه به فرهنگ و ساختارهای تعریف شده متفاوت است. شرایط چاپ کتاب در ایران نیز از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تعریف و ابلاغ می‌شود.
اما چهارچوب کلی این قوانین چیست و چطور می‌توانیم با خیال راحت کتاب خود را از مسیر مجوزها، قوانین و شرایط وزارت ارشاد عبور دهیم؟
شرایط سفارش‌دهنده برای چاپ کتاب
بر اساس آیین‌نامه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در خصوص آیین‌نامه و دستورالعمل نظارت بر محصولات چاپی، تمام افراد حقیقی و حقوقی به شرط پذیرفتن قوانین جمهوری اسلامی ایران، می‌توانند برای چاپ کتاب اقدام کنند.
ارائه مدارک لازم
موارد مندرج در این بخش، بر اساس آیین‌نامه وزارت ارشاد در خصوص مدارک لازم جهت چاپ کتاب نوشته شده است. از جمله مدارک و شرایط لازم برای چاپ کتاب می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درخواست افراد حقیقی حتما باید توسط متقاضی یا سفارش‌دهنده (ناشر، مترجم یا مولف) امضا شود. چنانچه متقاضی، شرکت و یا فرد حقوقی است باید درخواست توسط شرکت یا نشر مورد نظر نیز مهر شود.
- تصویر کارت ملی متقاضی (ناشر، مولف یا مترجم) به همراه کپی آن باید به بخش مربوط ارائه شود.
- متن کتاب بعد از صفحه‌آرایی و ویرایش استاندارد، باید برای اخذ مجوزهای لازم به وزارت ارشاد ارائه شود. چنانچه متقاضی چاپ رمان و … هستید؛ توجه داشته باشید که محتوای آن مغایر با قوانین جمهوری اسلامی نباشد.
- اخذ مجوز و طی شدن مراحل چاپ کتاب به همین‌جا ختم نمی‌شود و لازم است که مجوزهای فیپا و شابک نیز دریافت شود. لازم به ذکر است که برای دریافت هر یک از این مجوزها نیاز به ارائه مدارک جداگانه وجود دارد.
اخذ مجوزهای لازم برای چاپ کتاب
برای چاپ کتاب لازم است که ۴ مرحله اخذ مجوز کتاب از وزارت ارشاد را طی کنید. در این بخش مختصر به بررسی هر یک از این مراحل می‌پردازیم:
شابک:
شابک به معنای شماره استاندارد بین‌المللی کتاب و ترجمه عبارت “international standard book number” است که به آن اختصارا isbn می‌گویند.
شابک یک عدد ۱۳ رقمی است که پشت جلد کتاب ثبت می‌شود و هر بخش این مجموعه اعداد، نشان‌دهنده بخشی از هویت کتاب است. مثلا زبان کتاب، منطقه جغرافیایی و …
اخذ شابک برای انتشار انواع محتوای ویدیویی، مجله‌ها، کتاب و … ضروری است و لازم است که مدارک مختلفی با توجه به دستورالعمل‌های وزارت ارشاد مانند: متن کتاب، اوراق شناسایی نویسنده، مترجم و … ارائه شود.
فیپا
فیپا عبارت است از فهرست‌نویسی پیش از انتشار کتاب که توسط اداره کل پردازش و ساماندهی سازمان اسناد و کتابخانه ملی صادر می‌شود.
فیپا شناسنامه کتاب است و نشان می‌دهد که هر کتاب در چه قطعی و چه سالی چاپ شده است؛ نام ناشر، نویسنده یا مترجم کتاب چیست و…
این موارد کمک می‌کند که دسترسی به یک نسخه خاص کتاب راحت‌تر شده و از طرفی به حفظ حقوق مولف و مترجم کمک می‌کند.
برای اخذ فیپا لازم است که شابک قبلا دریافت شده باشد.
اخذ مجوز ارشاد
در این مرحله بعد از اخذ فیپا و شابک، کتاب توسط تیم‌های حاضر در بخش‌های مرتبط وزارت ارشاد بررسی می‌شود تا مطالب و محتوای کتاب با قوانین وزارت ارشاد و جمهوری اسلامی مغایرتی نداشته باشد.
اگر برای چاپ کتاب علمی یا کتب قرآن و حدیث اقدام کنید؛ محتوای کتاب توسط متخصصان این حوزه‌ها نیز بررسی می‌شود تا مغایرتی با چهارچوب‌های حوزه تخصصی خود نداشته باشد.
لازم به ذکر است در صورت نیاز به انتشار کتاب به صورت الکترونیکی، بخشی از این مراحل را باید طی کنید.
مجوز پخش
این مجوز، آخرین بخش از مجوزهای کتاب است و بعد از چاپ کتاب باید آن را اخذ نمایید. برای این منظور لازم است نسخه‌ای از کتاب طراحی و چاپ شده را به وزارت ارشاد ارسال کنید.
به این ترتیب کارشناسان این سازمان، کتاب را از نظر عدم مغایرت با نسخه دارای مجوز بررسی کرده و در نهایت مجوز اعلام وصول یا پخش را صادر می‌کنند.
قوانین چاپ کتاب
شرایط مربوط به چاپ کتاب هرچند سال یک‌بار دستخوش تغییراتی جزیی می‌شود؛ اما کلیات این قوانین بدون تغییر هستند. بخشی از این موارد عبارتند از:
- قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان مصوب ۱۵/۷/۱۳۸۸ مجلس شورای اسلامی
- قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات مصوب سال ۱۳۵۵
- پایبندی ناشر، مولف و مترجم به قوانین جمهوری اسلامی ایران
- نگارش و ترجمه کتاب در چهارچوب قوانین جمهوری اسلامی ایران
قوانین استفاده از نام و نشان تجاری بر روی کتاب
با توجه به قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۷۵ هرگونه استفاده از اسامی، عبارت و اصطلاحات بیگانه بر روی کتاب ممنوع است.
شرایط چاپ کتاب ترجمه شده
با توجه به قوانین وزارت ارشاد، چاپ کتاب ترجمه شده تفاوت چندانی با چاپ کتاب تالیفی ندارد و فرآیند صدور مجوزها بر مبنای همان ساختار ذکر شده در بخش‌های پیشین است.
نکته دوم رعایت قانون کپی رایت جهانی است؛ از آنجایی که به دلیل مشکلات مختلف کشور ما، قوانین مربوط به کپی رایت بین‌المللی را امضا نکرده است، ناشران در برخی موارد برای دریافت اجازه کتبی از نویسنده اقدام می‌کنند.
هرچند نداشتن کپی رایت تاثیری در صدور مجوز توسط ارشاد ندارد اما عکس این موضوع صادق نیست و چاپ کتاب در انتشارات خارجی معمولا تابع قوانین کپی رایت است.
جمع‌بندی؛ نگاهی به قوانین چاپ کتاب در ایران
در این مقاله به بررسی شرایط چاپ کتاب در ایران پرداختیم. این مسیر شاید در ابتدا کمی پر پیچ‌وخم به نظر برسد اما با توجه به از دست‌رفتن تمام حقوق مادی و معنوی اثر در صورت چاپ بدون مجوز کتاب، طی کردن این فرآیند نه تنها ضروری بلکه سودمند است.
